فرودگاه و بخش های مختلف آن

سرآغاز سخن

اگر شما نیز جزو آن دسته از افرادی هستید که محیط فرودگاه برایتان دوست داشتننی می باشد، پس با ما در این مقاله ی جذاب و خواندنی همراه باشید، تا به صورت تخصصی با فرودگاه و تمام بخش های مرتبط با آن بیشتر آشنا شوید. فرودگاه و انواع آن، شناسایی و طبقه بندی فرودگاه ها، تقسیم بندی سایت فرودگاه و بخش های مختلف آن و واحد کیترینگ فرودگاه، عناوین این مقاله را تشکیل داده اند که در ادامه با آن ها آشنا خواهید شد.

فرودگاه و انواع فرودگاه های تجاری

فرودگاه مکانی است زمینی یا دریایی که برای نشستن و یا برخاستن منظم هواپیما در نظر گرفته شده است؛ به طوری که از آن مکان برای حمل بار، پست و یا مسافر استفاده می شود. بنا بر تعریف سازمان هواپیمایی کشوری طبق آیین نامه شماره 114 فرودگاه، منطقه ای است بر روی زمین یا آب به همراه کلیه ساختمان ها، تأسیسات و تجهیزات نصب شده در آن که کل یا بخشی از آن برای استفاده جهت ورود، خروج و یا جابجایی زمینی انواع وسایل پرنده مشخص شده است. فرودگاه های تجاری در حالت کلی و طبق استانداردهای مدون، به دو دسته ی داخلی و بین المللی طبقه بندی می شوند؛ ولیکن در کنار آن ها فرودگاه های دیگری وجود دارند که از جمله ی آن ها می توان به فرودگاه مرز هوایی و فرودگاه های خاص اشاره کرد که در ادامه با آن ها آشنا خواهید شد.

• فرودگاه داخلی (Domestic Airport)

همان گونه که از اسم آن پیداست، فرودگاه داخلی فرودگاهی است که برای پروازهای داخلی مورد استفاده می باشد. فرودگاه‌های داخلی فاقد تجهیزات گمرکی و مهاجرتی هستند، بنابراین نمی‌توانند پرواز به فرودگاه کشورهای خارجی را کنترل کنند. این فرودگاه‌ها اغلب دارای باندهای بسیار کوتاه می باشند که جهت نشست و برخاست هواپیماهای سبک در نظر گرفته شده اند و برای پروازهای کوتاه یا متوسط با هواپیماهایی با مقیاس وزنی متوسط استفاده می شوند. البته در بیشتر کشورهای دنیا از جمله کانادا و آمریکا، فرودگاه ها به صورت بین المللی در نظر گرفته می شوند، و دارای پایانه پروازهای داخلی و خارجی می باشند. ذکر این نکته ضروری است، چنین فرودگاه هایی که بین‌المللی نامیده می‌شوند، ولیکن پروازهای داخلی نیز به صورت جداگانه در آن ها انجام می شود، اساساً فرودگاه‌های داخلی هستند که ترافیک بین‌المللی را نیز به طور منظم کنترل می‌کنند. گفتنی است در کشور ایران نیز، در فازهای بعدی کلیه پروازهای داخلی فرودگاه مهرآباد به فرودگاه بین المللی امام خمینی و ترمینال ایرانشهر منتقل خواهد شد. فرودگاه‌های ابوموسی، ایرانشهر، ایلام، پارس‌آباد مغان، جهرم، جیرفت، خوی، داراب، رامسر، زابل، زرقان، سراوان، سمنان، سهند، شاهرود، طبس، فسا، کلاله، نوشهر و یاسوج نیز ۲۰ فرودگاهی هستند که فقط پروازهای داخلی در آن ها برقرار است. در پایان لازم به ذکر است، برخی از کشورها یا مناطق کوچک مانند امارات متحده عربی، بلژیک، سنگاپور، صربستان، کویت، لوکزامبورگ، لیتوانی، مجارستان هیچ فرودگاه داخلی ندارند و فقط دارای یک فرودگاه بین المللی جهت انجام پروازهای خارجی می باشند.

• فرودگاه بین المللی (International Airport)

فرودگاه بین المللی فرودگاهی است که برای پروازهای خارجی مورد استفاده می باشد و مسافران را قادر می‌سازد تا بین کشورهای مختلف دنیا سفر کنند. فرودگاه‌های بین‌المللی، به طور معمول بزرگ‌تر از فرودگاه‌های داخلی هستند و اغلب دارای باندها و تجهیزات گسترده تری می باشند که قابلیت پذیرش هواپیماهای سنگین‌تر مانند بویینگ ۷۴۷ معروف به جامبوجت یا ایرباس 380 معروف به سوپر جامبوجت که معمولاً برای سفره‌ای بین‌المللی و بین‌قاره‌ای از آن ها استفاده می شوند را دارا می باشند. همان طوری که در در قبل نیز توضیح داده شد در بیشتر کشورهای دنیا، فرودگاه های داخلی اغلب میزبان پروازهای بین المللی نیز می باشد؛ و به سرویس دهی به خطوط هوایی خارجی جهت حمل و نقل بار، پست و مسافر می پردازند. یکی از ویژگی های بسیار خوب چنین فرودگاه هایی برای مسافران، این است که برای پروازهای اتصالی خود که به صورت داخلی به بین المللی یا برعکس می باشند، نیازی به تعویض فرودگاه ندارند و فقط با تعویض ترمینال این کار امکانپذیر می باشد؛ به همین جهت، مسافران می توانند زمان سفر خود را بهتر مدیریت کنند. استانداردهای بین‌المللی ایمنی و رویه‌های عملیاتی در فرودگاه‌های بین‌المللی، بر اساس توافقنامه‌های بین‌المللی تنظیم شده‌ است؛ بر این اساس، استانداردهای فنی بسیار مفصل و پیچیده ای، جهت تضمین ایمنی و سیستم‌های کدگذاری مشترک برای فراهم کردن ثبات جهانی توسط مجامع بین المللی توسعه داده شده‌اند. فرودگاه‌های بین‌المللی گاهی در جهت اهداف نظامی و نیز تجاری خدمت می‌کنند. فرودگاه‌های بین‌المللی با پروازهای خارجی، دارای امکانات گمرکی و مهاجرتی هستند که اجازه ورود به آن‌ها را می‌دهد؛ البته گفتنی است، قوانین و مقررات آن ها توسط مجامع رسمی کشور مربوطه تعیین می‌شوند.

البته در این راستا، برخی از کشورها توافقنامه‌هایی دارند که اجازه پروازهای خارجی بدون تشریفات گمرکی را می‌دهند، که چنین تسهیلاتی بر اساس تعاریف یک فرودگاه بین‌المللی نمی باشد. در حال حاضر، بیش از ۳۰ فرودگاه کشور در حالی لقب بین‌المللی را یدک می‌کشند، که از این میان تنها ۹ فرودگاه از سوی ایران در عرصه جهانی به عنوان فرودگاه بین‌المللی معرفی شده‌اند و باقی آن ها فرودگاه‌ مرز هوایی هستند و محدودیت‌هایی نسبت به فرودگاه های بین‌المللی دارند. از مجموع ۵۴ فرودگاه دولتی ایران که در تحت نظر و مالکیت شرکت مادر تخصصی فرودگاه‌های کشور هستند، تنها ۹ فرودگاه دارای مجوز بین‌المللی هستند. فرودگاه های مهرآباد، امام خمینی، مشهد، بندرعباس، تبریز، زاهدان، شیراز، یزد و اصفهان، فرودگاه‌های بین‌المللی کشور هستند، که اسامی آن ها در نشریه اطلاعات هوانوردی درج شده است. این کتاب توسط ایکائو منتشر می شود و حاوی جزییات کامل و تمامی رویه ها، قوانین و مقررات و نیز سایر اطلاعات مربوط به پرواز هواپیما در یک کشور خاص و فضای مورد حاکمیت آن می باشد. این سخن، بدان معناست که کشورها درباره بین‌المللی بودن فرودگاه‌های خود تصمیم می‌گیرند و در این زمینه اطلاع‌رسانی می‌کنند؛ و کشورهای مختلف می توانند با توجه به نیاز حمل ‌و نقل هوایی خود، فرودگاهی که در آن نیاز به تردد بین‌المللی باشد را مشخص و قوانین مربوط به آن را استخراج نمایند. از سویی دیگر، شرکت‌های هواپیمایی خارجی امکان برقراری پرواز و امکانات فرودگاه‌ها در کشورهای مختلف را بررسی و چنان چه منطبق با استانداردهای بین‌المللی باشد به آن پرواز برقرار می‌کنند. به طور کلی، ترکیب و ساختار کلی تمام فرودگاه‌ها، مانند یکدیگر است و همه فرودگاه‌ها باید بر اساس استانداردها طراحی و احداث شوند. تنها تفاوت فرودگاه‌ها، در ایجاد تسهیلات فرودگاهی است که به میزان ظرفیت و پذیرش هواپیماها بستگی دارد. از جمله ویژگی‌هایی که باید یک فرودگاه بین‌المللی در مقایسه با فرودگاه داخلی و یا مرز هوایی داشته باشد، این است که در آن قسمت کنترل گذرنامه، قرنطینه و انواع سوخت موردنیاز پیش‌بینی شده باشد و استانداردهای پزشکی، کترینگ، امکانات تعمیراتی، امکانات و همچنین استانداردهای لازم جهت نشست و برخاست هواپیماها؛ ویژه پروازهای بین‌المللی را داشته باشد. چنان چه فرودگاهی تنها پروازهای داخلی را پذیرش کند، لازم است طراحی آن بر مبنای استانداردهای ملی انجام شود؛ اما اگر مقرر شد فرودگاهی پذیرای پروازهای بین‌المللی خطوط هوایی خارجی باشد، به طور حتم باید در طراحی آن، استانداردهای بین‌المللی رعایت شود.

• فرودگاه مرز هوایی

در برخی کشورها علاوه بر ایجاد فرودگاه بین‌المللی برای انجام پروازهای بین‌المللی، با توجه به نیاز موجود در مناطق مختلف کشور، برخی از فرودگاه‌های داخلی را به تسهیلات مهاجرت، گذرنامه، گمرک و قرنطینه مجهز می‌کنند، تا به طور موردی بتوانند پاسخگوی پروازهای بین‌المللی باشند که به این نوع فرودگاه‌ها مرز هوایی می‌گویند. بنابراین، فرودگاه مرز هوایی، فرودگاهی است که بر حسب مورد و بنا به ضرورت، در شرایط خاص با تأمین امکانات و تجهیزات مربوطه، مورد استفاده پروازهای داخلی و یا بین المللی می باشد و به عنوان مرز هوایی کشور شناخته می شود. تنها تفاوت اصلی فرودگاه مرز هوایی با فرودگاه بین المللی در این است که در فرودگاه بین‌المللی، خدماتی مانند امور گذرنامه، گمرک و مهاجرت در طول ساعات فعالیت فرودگاه ارایه می‌شود و خطوط هوایی می‌توانند برای آن برنامه‌ریزی کنند؛ اما در فرودگاه مرز هوایی این خدمات تنها به صورت موردی و در زمان انجام پرواز ارایه می‌شود تا هزینه‌های کمتری به فرودگاه تحمیل شود. به طور موردی می توان به پروازهای حج به کشور عربستان یا کشورهای زیارتی مانند سوریه و عراق از سایر شهرهای ایران اشاره نمود، که از فرودگاه‌های داخلی سایر شهرها به عنوان مرز هوایی استفاده می‌شود. بر این اساس، فرودگاه های مرز هوایی نیز باید در سطح ملی دارای مشخصه‌هایی باشند، که در دستورالعمل‌های مصوب سازمان هواپیمایی کشوری درج شده و از سوی مسوولان فرودگاه باید اجرا شود. فرودگاه‌های آبادان، اراک، اردبیل، ارومیه، اهواز، بجنورد، بم، بندرلنگه، بوشهر، بیرجند، خرم‌آباد، رشت، رفسنجان، زنجان، ساری، سبزوار، سنندج، سیرجان، شهرکرد، کرمان، کرمانشاه، لارستان، گرگان، لامرد و همدان، ۲۵ فرودگاه داخلی کشور هستند که بنا به ضرورت و بر حسب مورد به عنوان مرز هوایی ایران مورد استفاده قرر می گیرند.

اهمیت فرودگاه های تجاری

جایگاه و نقش حمل و نقل هوایی بازرگانی در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در جوامع امروزی بر کسی پوشیده نیست. در دنیای امروز که هر لحظه بر سرعت زندگی افزوده می شود، حل مسایل مربوط به حمل و نقل سریع و بی دغدغه را می توان کانون توجه همه ی اشخاص مرتبط با این سرعت دانست. حال که فرودگاه ها نقشی اساسی در همه ی ابعاد این نوع از حمل و نقل بر عهده گرفته اند، وظایف سنگینی را بر دوش دارند تا بتوانند به بهترین نحو کالاها و اشخاص را در پرتو حضور هواپیماها به مقاصد مورد نظر برساند. مسافر، فرودگاه و هواپیما هر سه نیازمند و مکمل یکدیگرند، تا بتوانند به چرخه ای مطلوب که رسیدن به هدف نهایی یعنی حمل و نقل ایمن و سریع است دست یابند. زیرساخت های فرودگاهی به عنوان نیرو محرکه ی صنعت حمل و نقل هوایی بازرگانی، نقش بسیار مهمی را در رونق اقتصادی کشورها بازی می کنند. امروزه، ارزش و اهمیت فرودگاه ها به حدی است که کارشناسان اقتصادی این حوزه، از آن به عنوان لوکوموتیو اقتصادی هر کشور یاد می کنند و وجود فرودگاه های پر رونق و کارآمد را عامل رشد اقتصادی و توسعه ی پایدار آن منطقه می دانند. آمارها حاکی از آن است ترافیک حجم مسافر فرودگاه یک کشور، بیانگر میزان توسعه ی اقتصادی آن کشور است و حجم جابه جایی بار، نشانگر پیشرفت اقتصادی آن کشور می باشد.

شناسایی و طبقه بندی فرودگاه های تجاری

به منظور ارایه استانداردهای طراحی برای انواع مختلف فرودگاه ها و عملکردها و وظایف آن ها از کدهای حرفی و عددی و سایر علایم توصیفی برای شناسایی فرودگاه ها استفاده می شود. همان طوری که در مباحث قبلی با آن آشنا شدید، کلیه فرودگاه ها منحصراً بوسیله کدی که توسط انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی (یاتا) تعیین شده و فقط برای شناسایی آن فرودگاه می باشد شناخته می شوند، اما علاوه بر کد یاتایی، فرودگاه ها دارای کد دیگری نیز می باشند، که از طرف سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری (ایکائو)، بر اساس موقعیت جغرافیایی آن ها برایشان در نظر گرفته شده است که در بخش مکان یاب ایکائو نیز با آن آشنا شدید. البته سازمان هوانوردی فدرال آمریکا، فرودگاه های خود را از نظر نوع طرح هندسی و بر اساس کد مرجع طبقه بندی کرده است. کد مرجع فرودگاه، یک سیستم کدبندی است که معیارهای طرح فرودگاه را با مشخصات عملیاتی و فیزیکی هواپیماهای استفاده کننده از آن مرتبط می کند. این سیستم، براساس دو عامل گروه تقرب هواپیما و گروه طراحی هواپیما که به هر یک از هواپیماها اختصاص می یابد، تعریف می شود.

طبقه بندی فرودگاه ها

جهت تعیین سطح خدمات فرودگاهی در فرودگاه ها، بررسی و تعیین درجه ی آن ها و نیز تشخیص توانایی آن ها در ارایه خدمات هندلینگ فرودگاهی بسیار حایز اهمیت می باشد. شاخصه های تعیین درجه ی فرودگاه ها بسیار گسترده می باشد؛ اما به طور کلی، هشت شاخص در این زمینه مورد توجه هستند که با توجه به آن ها فرودگاه ها طبقه بندی می شوند. این شاخص ها عبارتند از :

• حجم پذیرش بار و مسافر

این عامل با فاکتوری به نام واحد ترافیک برای فرودگاه تعیین می شود. بر اساس این معیار در ازای هر یک هزار مسافر و یا هر صد تن بار جابجا شده از طریق فرودگاه از پنج امتیاز تا بیست امتیاز به فرودگاه تعلق می گیرد. بر این اساس یکی از امتیازات زیر به فرودگاه تعلق می گیرد.

(5s): TU ≤ 1000

(10s): 1000 ≤ TU ≤ 5000

(15s): 5000 ≤ TU ≤ 10000

(20s): TU ≥ 10000

• تعداد پروازهای ورودی و خروجی سالیانه فرودگاه

بر این اساس هر پرواز ورودی و خروجی را یک در نظر گرفته و بر حسب تعداد پروازهای سالیانه ی انجام شده در فرودگاه یکی از امتیازات زیر به آن تعلق می گیرد.

(5s): MOV ≤ 1000

(10s): 1000 ≤ MOV ≤ 5000

(15s): 5000 ≤ MOV ≤ 10000

(20s): MOV ≥ 10000

• ساعت کار عملیات پروازی و سرویس دهی در فرودگاه

براین اساس ساعت کار فرودگاه در سه رده ی بیست و چهار ساعته، از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب ، و در صورت درخواست مجوز قبلی (PPR)، امتیاز هر فرودگاه تعیین و به شرح زیر درجه بندی می گردد.

Sunrise-Sunset: 2S

PPR: 5S

24hrs: 10S

• حوزه عملیاتی فرودگاه

بر این اساس فرودگاه ها در حوزه های داخلی، مرز هوایی و بین المللی سرویس دهی می کنند؛ بر اساس طبقه بندی فوق، به فرودگاه های داخلی 2 امتیاز، به فرودگاه های مرز هوایی 5 امتیاز و به فرودگاه های بین الملیی 10 امتیاز به شرح زیر طبقه تعلق می گیرد:

Domestic Airport : 2s

Air Border Airport: 5s

International Airport: 10s

• ظرفیت پتانسیل فرودگاه

بر این اساس فرودگاه با توجه به تعداد باند پروازی و ظرفیت آن ها بررسی و امتیاز دهی می شوند؛ بر این اساس به فرودگاه های تک باند یک امتیاز و به فرودگاه های دو باند 2 امتیاز تعلق می گیرید.

Single Runway: 1s

Double Runway: 2s

• ظرفیت استندها در فرودگاه

بر این اساس فرودگاه با توجه به تعداد استاندها (محل پارک هواپیما) به شرح زیر طبقه بندی می شوند.

(1s): Stand ≤ 5

(3s): 5 ≤ Stand ≤ 10

(5s): 10 ≤ Stand ≤ 20

(10s): Stand ≥ 20

• ظرفیت موجود ترمینال بر حسب متر مربع

بر این اساس فرودگاه با توجه به متراژ ترمینال های موجود در آن به شرح زیر طبقه بندی می شود؛ چنان چه متراژ ترمینال فرودگاه کمتر از 5 هزار متر مربع باشد 1 امتیاز، اگر بین 5 هزار تا 10 هزار متر مربع باشد 3 امتیاز، بین 10 هزار تا 20 هزار 5 امتیاز و بالای 2 هزار متربع 10 امتیاز به آن تعلق می گیرد.

(1s): Surface Terminal ≤ 5000

(3s): 5000 ≤ Surface Terminal ≤ 10000

(5s): 10000 ≤ Surface Terminal ≤ 20000

(10s): Surface Terminal ≥ 20000

• نوع هواپیماهای قابل پذیرش

بر این اساس فرودگاه با توجه به پذیرش نوع هواپیما 3 امتیاز برای هواپیماهای متوسط (11 تا 67 هزار پوند) و 5 امتیاز برای هواپیماهای سنگین (بالای 67 هزار پوند) تعلق می گیرد.

Medium Plane: 3s

Heavy Plane: 5s

• مشخصه های فنی

بر این اساس فرودگاه با توجه به تجهیزات نصب شده در آن به شرح زیر طبقه بندی می گردد. چنا چه دارای برق اضطراری باشد 2 امتیاز، دارای روشنایی باند 3 امتیاز و دارای تجهیزات کامل باشد 5 امتیاز به آن تعلق می گیرد.

Emergency Power System: 2s

Runway Lighting System: 3s

Full Equipment: 5s

• تعداد طول تسمه نقاله

بر این اساس فرودگاه با توجه به طول و تعداد تسمه نقاله ورودی و خروجی به سه دسته تقسیم می گردد. چنان چه مجموع طول تسمه نقاله ها، کمتر از 100 متر باشد 2 امتیاز، بین 100 تا 200 متر 5 امتیاز و بالای 200 متر 7 امتیاز به فرودگاه تعلق می گیرد.

(2s): Conveyor Belt Length ≤ 100

(5s): 100 ≤ Conveyor Belt Length ≤ 200

(7s): Conveyor Belt Length ≥ 200

عوامل و شاخصه های درجه بندی فرودگاه های تجاری

بر اساس شاخصه های هشتگانه ی فوق و جمع امتیازات بدست آمده توسط هر فرودگاه امتیاز کلی یک فرودگاه مشخص می شود که با درجه بندی به شرح ذیل، کلاس هر فرودگاه به درجات (ای، بی، سی و دی) تقسیم می شود. در حال حاضر فرودگاه های تهران (مهرآباد)، امام خمینی، شیراز، اصفهان، مشهد و کیش در درجه ی ای قرار دارند. فرودگاه های تبریز، بندرعباس، کرمان، زاهدان و اهواز در رده ی بی قرار دارند و سایر فرودگاه های ایران در رده های سی و دی قرار دارند.

(A Grade): 80 ≤ Total Point ≤ 100

(B Grade): 60 ≤ Total Point ≤ 80

(C Grade): 40 ≤ Total Point ≤ 60

(C Grade): Total Point ≤ 40

تقسیم بندی سایت فرودگاه

• بخش زمینی فرودگاه (Land Side) مجموعه ساختمان ها، تأسیسات و سایر تجهیزات و اماکنی است که با مرز فیزیکی مسدود شده و با ایستگاه های کنترل امنیتی از سطوح دسترسی به بخش هوایی جدا می شود. این مجموعه، وظایف ارایه ی خدمات به مراجعین از سمت شهر و هواپیماها از سمت توقفگاه ها را به عهده دارند. لازم به ذکر است افراد برای تردد به برخی از قسمت های این مجموعه باید دارای مجوزهای خاص باشند. • بخش هوایی فرودگاه (Air Side) مجموعه اراضی، حریم ها و تأسیسات و تجهیزاتی که در ارتباط مستقیم فیزیکی به خدمات مربوط به نشست و برخاست، توقف و حرکت هواپیما بوده و با مرز مشخص مسدود و با ایستگاه های کنترل امنیتی از مجموعه زمینی جدا می گردد. به جهت حساسیت بالای بخش هوایی دسترسی مسافران به این بخش به شدت کنترل می شود و مسافرین باید از بخش چک امنیتی رد شوند. مهم ترین بخش های این قسمت شامل موارد ذیل می شود که در ادامه به توضیح آن ها پرداخت خواهم پرداخت. 1- ترمینال فرودگاه (Terminal) ترمینال فرودگاه، ساختمانی است که مسافران از طریق آن از بخش حمل و نقل زمینی به بخش حمل و نقل هوایی و تسهیلاتی که به آن ها اجازه می دهد سوار هواپیما شده و یا از آن پیاده شوند انتقال می یابند. در ترمینال فرودگاه ها، قسمت هایی که درب های خروجی در آن واقع شده و محل اجتماع مسافران می باشد تالار مرکزی نامیده می شوند؛ به همین جهت، اغلب ترمینال ها در فرودگاه ها دارای چند تالار مرکزی بوده که خروجی های مختلفی نیز در آن واقع شده اند. البته، لازم به ذکر است کلمه ی ترمینال و تالار مرکزی در اغلب موارد به جای یکدیگر به کار برده می شوند و این بستگی به پیکربندی فرودگاه دارد؛ ولیکن در هر حال باید بین این دو اصطلاح تفاوت قایل بود. ترمینال فرودگاه ها با توجه به نوع عملیات پروازی به سه دسته ی فقط ورودی و یا فقط خروجی و یا نیز ورودی و خروجی به طور همزمان تقسیم می شوند. ترمینال فرودگاه ها را با استفاده از موقعیت جغرافیایی (N, S, W, E)،‌ حروف انگلیسی (...A, B, C, D, E, F, G) و یا اعداد (4, 3, 2, 1) نام گذاری می کنند. در حال حاضر، فرودگاه مهرآباد در حال حاضر دارای پنج ترمینال می باشد، که با استفاده از اعداد نامگذاری شده اند، به طوری که ترمینال یک مختص پروازهای خروجی حج، ترمینال دو برای پروازهای خروجی و ورودی پنح شرکت ایران ایر، ایران ایرتور، آتا، قشم ایر و معراج استفاده می شود؛ ترمینال چهار برای پروازهای خروجی سایر خطوط هوایی، ترمینال پنج جهت پروازهای ورودی حج و نیز ترمینال شش برای پروازهای ورودی سایر شرکت ها در نظر گرفته شده است. البته، گاهی اوقات ، فوردگاه ها، از نام های ترکیبی در نامکذاری ترمینال های خود استفاده می کنند؛ همچنین، فرودگاه بین المللی امام خمینی در حال حاضر دارای دو ترمینال سلام و ترمینال یک می باشد، که ترمینال سلام مخصوص پروازهای عتبات عالیات می باشد و پروازهای نجف و کربلا از این ترمینال انجام می شود. طراحی ترمینال فرودگاه با توجه به رشد سریع و محبوبیت پروازهای مسافری، ترمینال فرودگاه ها علاوه بر این که باید دارای امکانات خاص و بسیار گسترده ای جهت انجام تشریفات پرواز مسافران باشد، از نظر معماری نیز باید منطبق با استانداردهای ارایه شده بوده و همین طور از نظر شکل و نما نیز برای مسافران بسیار گیرا و جذاب باشد لذا به همین جهت در طراحی ترمینال فرودگاه ها نهایت دقت و زیبایی به کار برده می شود، تا مسافران بتوانند سفر خوبی را از این نقطه آغاز کرده و یا پایان سفر خوبی را در این محل تجربه نمایند. امروزه طراحی ترمینال فرودگاه ها به طور کلی در سه شکل اسکله ای (Pier)، ماهواره ای (Satellite) و یا به شکل نیم دایره (circular) انجام می شود. ترمینال های اسکله ای به طور کلی شامل ساختمان های باریک و کشیده ای است که هواپیماها در هر دو طرف آن پارک می شوند. از جمله فرودگاه های مهمی که ترمینال آن ها به صورت اسکله ای ساخته شده می توان به فرودگاه های بین المللی اوهار شیکاگو، شیفول آمستردام، فرودگاه هیتروی لندن، فرانکفورت، فرودگاه بانکوک و تعدادی دیگر اشاره کرد. از مزایای ترمینال های اسکله ای پذیرش ظرفیت بالای هواپیماها می باشد ولیکن از معایب آن اینست که از قسمت پذیرش مسافر در سالن پذیرش تا دروازه ی خروجی در تالار مرکزی ترمینال مسافران باید مسافت زیادی را طی کنند البته لازم به ذکر است امروزه در فرودگاه های مهم این مسئله با استفاده از پیاده روی برقی ،‌ ماشین های برقی کوچک و یا قطار برقی کوچک مانند فرودگاه کوالالامپور یا فرودگاه چانگی سنگاپور حل شده است. دومین طراحی ترمینال فرودگاه ها به شکل ماهواره ای می باشد که در این صورت ساختمان ترمینال فرودگاه جدا از ساختمان های دیگر بوده و از طریق تونل زیرزمینی به ترمینال اصلی متصل شده است. به همین جهت هواپیماها می توانند دور تا دور ترمینال پارک نمایند. از فرودگاه های مهمی که ترمینال آن ها به این روش ساخته شده می توان به فرودگاه گتویک لندن، شارل دوگل پاریس، فرودگاه لس آنجلس، اورلاندوی آمستردام و همین طور فرودگاه بین المللی مک کارن در لاس وگاس اشاره نمود که یک ترمینال ماهواره ای دارد و توسط دو جابجاگر اتوماتیک مسافران به تالار مرکزی ترمینال اصلی متصل شده است. اما آخرین نوع طراحی ترمینال فرودگاه ها به شکل نیم دایره ای می باشد که در یک طرف آن هواپیماها و در طرف دیگر ماشین ها پارک می شوند؛ از معایب این طرح وجود پیاده روهای طولانی جهت سوار شدن مسافران به هواپیما می باشد اما تا حد زیادی زمان بین پذیرش مسافر تا سوار شدن هواپیما به شدت کاهش می یابد. فرودگاه های بین المللی بمبیی، اینچوان سئول، فرودگاه تورنتوی کانادا و نیز فرودگاه کانزای سیتی از جمله فرودگاه های مهمی هستند که ترمینال آن ها بدین شکل ساخته شده اند. در این جا ذکر این نکته ضروری است؛ تعدادی از فرودگاه ها در ساخت ترمینال های خود از طرح های ترکیبی استفاده می کنند به طور مثال می توان به فرودگاه های سان فرانسیسکو و ملبورن استرالیا اشاره کرد که از طرح ترکیبی اسکله ای و نیم دایره استفاده کرده اند. اما علاوه بر طرح هایی که گفته شد در برخی از فرودگاه ها مسافران از گیت خروجی تا هواپیمای خود را با یک وسیله ی نقلیه ی بزرگ که به طور مستقیم بین تالار مرکزی ترمینال و و هواپیما در رفت و آمد می باشد جابجا می شوند؛ البته لازم به ذکر است در فرودگاه های کوچک نیز می توان به جای اتوبوس از وسایل دیگری با توجه به موقعیت فرودگاه استفاده نمود. به طور مثال می توان به فرودگاه بسیار زیبای جزیره ی ساموآی اشاره کرد که با توجه به کوچکی فرودگاه، مسافران توسط ماشین های کوچک بدون سقف جابجا می شوند؛ همین طور می توان به فرودگاه کشور جزیره ای مالدیو اشاره کرد که مسافران از هواپیما به تالار مرکزی ترمینال اصلی فرودگاه توسط کشتی های کوچک جابجا می شوند. 2- رمپ فرودگاه (Ramp) رمپ یکی از محوطه های اصلی در بخش هوایی یک فرودگاه می باشد و سطح مسطحی است آسفالتی یا بتونی که برای بارگیری و تخلیه ی هواپیما و نیز سایر خدماتی که مورد نیاز هواپیما می باشد مورد استفاده قرار می گیرد؛ محوطه ی رمپ باید صاف، مسطح و مقاوم برای وزن هواپیما باشد و نیز دسترسی به مسافر، خدمه، جامه دان و بار را امکانپذیر سازد. با توجه به این که محوطه ی رمپ فرودگاه دارای موقعیتی بسیار حساس و خطرناک نیز می باشد واحدی تحت عنوان کنترل رمپ در نظر گرفته شده تا کلیه خدمات رمپ که شامل تخلیه، بارگیری و فراهم نمودن تجهیزات زمینی هواپیما می باشد با ایمنی هر چه تمام انجام شود؛ ایمنی در رمپ شامل سه مورد ایمنی کارمندان و مسافران، ایمنی هواپیما و پارکینگ آن و ایمنی وسایل رمپ نیز می شود. این واحد از نظر تعداد نیروی انسانی مقام اول را در بین سایر واحدهای مختلف یک شرکت خدمات فرودگاهی دارا می باشد و همان گونه که ذکر شد به دلیل ارتباط مستقیم با هواپیما و نیز سرویس دهی مستقیم به یک هواپیما و استفاده و بکارگیری وسایل هندلینگ سبک و سنگین مختلف در رمپ فعالیت این واحد از حساسیت ویژه ای برخوردار بوده و با مخاطرات فراوانی همراه است. بدین جهت به منظور پیشگیری از بروز حوادث جانی و یا مالی شرکت های هواپیمایی حساسیت زیادی در مورد آموزش نیروی انسانی شاغل در این بخش از خود نشان می دهند و به طور دایم گواهینامه های آموزشی این افراد بوسیله شرکت های هواپیمایی و نیز مراجع ذیصلاح کنترل و بررسی می شود و صلاحیت آن ها تأیید می گردد. 3- برج کنترل فرودگاه (Control Tower) مرکز عملیاتی که هدایت و نظارت بر ترافیک هوایی اعم از پروازهای ورودی و خروجی به یک فرودگاه خاص را بر عهده دارد. این مرکز در فرودگاه ها که به صورت برج شیشه ای ساخته می شود و بر تمام قسمت های فرودگاه اشراف دارد خدمات مراقبت پرواز را در یک محوطه ی خاص هوایی ارایه می دهد. مراقبت پرواز سیستمی است که برای جلوگیری از تصادفات و ایجاد بستری مناسب و کارآمد برای حرکت روان ترافیک هوایی، راهنمایی‌های لازم را به کلیه یگانهای پروازی ارایه می‌دهد. بر اساس انکس یازده پیمان شیکاگو که شامل قوانین و مقررات مربوط به مراقبت پروازمی باشد فضای جهان به مناطق پروازی مختلف تقسیم شده و طبق آن هر کشور عضو موظف است در فضای تحت مسوولیت خود سرویس های کنترل و مراقبت پرواز را به کلیه ناوگان های پروازی ارایه نماید. مراقبت پرواز به سه زیر مجموعه تخصصی عمده قابل تفکیک می‌باشد: 1) واحد برج مراقبت (Tower) این واحد مسوول هدایت ترافیک هوایی در محدوده استوانه ای شکل اطراف فرودگاه را بر عهده دارد که این محدوده با توجه به میزان پروازها و امکانات هر فرودگاه متغیر می باشد ولی به طور متداول شامل یک استوانه ی فرضی از مرکز فرودگاه تا شعاع 5 تا 30 ناتیکال مایل و ارتفاع 5 تا 25 هزارپایی از سطح زمین می‌باشد. 2) واحد کنترل تقرب (Approach) در فرودگاه های که دارای تعداد پروازهای بالایی هستند و از حجم ترافیک هوایی و درگیری ترافیک هوایی بالاتر از حد معمول برخوردارند جهت جلوگیری از درگیری ترافیک هوایی واحد کنترل تقرب مسوولیت هدایت ترافیک هوایی را بر عهده می گیرد؛ به عبارت دیگر این واحد برای هماهنگی بیشتر بین واحد کنترل مسیر پرواز و واحد برج مراقبت جهت ایمنی بیشتر پروازها مسوولیت هدایت ترافیک هوایی را عهده دار می باشد. 3) واحد کنترل مسیر پرواز (Area Control Center) در حالی که ترافیک موجود در مسیر بین پایانه‌های اصلی و همچنین نقاطی که به دلیل نداشتن ترافیک قابل توجه، نیازی به یک پایانه مجهز ندارند توسط واحد مرکز کنترل هدایت می‌شوند. مرکز کنترل مسیر پرواز مسوول هماهنگی بین واحدهای مراقبت پرواز تمام فرودگاههای کشور را بر عهده دارد و به طور خلاصه تمام وسایل پرنده قبل از بلند شدن از زمین باید از این مرکز مجوز مربوطه را دریافت کنند. اهداف کلی مراقبت پرواز به نقل از ایکائو • جلوگیری از برخورد هواپیماها بایکدیگر در فضای کنترل شده • جلوگیری از برخورد هواپیماهابا یکدیگر وباسایرموانع • تسریع وایجاد نظم در جریان پروازها • ارایه اطلاعات لازم و مفید درجهت ایمنی پروازها • کمک و مساعدت به هواپیمایی که در وضعیت اضطراری قرار دارد. کنترلر ترافیک هوایی (Controller) افرادی که مسوول کنترل ترافیک پایانه‌ای هستند و بطور کلی مسوولیت هدایت و هماهنگی سیستم مراقبت پرواز را بر عهده دارند؛ در بعضی از نقاط پرسنل مورد نیاز بطور مشترک و همزمان در واحدهای مختلف مراقبت پرواز با یکدیگر همکاری می‌کنند در حالی که در دیگر نقاط ممکن است کاملاً از یکدیگر جدا بوده و بطور مستقل عمل ‌کنند. برای مثال فرودگاه بین‌المللی مهرآباد دارای تأسیسات مشترک می‌باشد در صورتی که برج مراقبت فرود گاه امام خمینی در محل فرودگاه واقع می‌باشد ولی تأسیسات کنترل تقرب رادار آن در فاصله‌ای دورتر و در فرودگاه مهرآباد واقع می‌باشد. کنترلرهای یک فرودگاه موظف هستند با ایجاد جدایی بین یگان های پروازی که در مسیرهای ارتباطی فرعی و باندهای پروازی یک فرودگاه در حال حرکت می‌باشند و همچنین برای آن دسته از هواپیماهایی که در محدوده هوایی آن فرودگاه در حال پرواز می‌باشند شرایطی ایجاد نمایند تا هواپیماهای مذکور بتوانند حرکتی روان و کارآمد داشته باشند. مناطقی که در نزدیکی محدوده ی فرودگاه واقع شده‌اند عمدتاً از داخل سازه‌ای بلند که دور تا دور آن تعدادی پنجره تعبیه شده است و برج مراقبت نام دارد تحت نظارت قرار دارند. تأسیسات و اماکنی که کنترلرهای واحد کنترل مسیر پرواز در آن مشغول به کار هستند، به ترتیب مرکز کنترل ترافیک هوایی و دیگری مرکز کنترل منطقه‌ای نامیده می‌شوند که عموماً تمامی آنها به نام مرکز کنترل شناخته می‌شوند. هر مرکز کنترل مسوولیت کنترل منطقه‌ای به وسعت هزاران مایل را به عهده دارد و درایران بالغ بر کل کشور می شود. برای مثال مرکز کنترل ترافیک هوایی تهران واقع در تهرانسر مسوولیت کنترل تمام پروازهایی را که در فضای ایران پرواز می کنند و همچنین پروازهای عبوری از فضای ایران را بر عهده دارد. مراکز کنترل عموماً ترافیک هوایی را به کمک رادارهای دوربرد کنترل می‌کنند. سیستم مراقبت پرواز همواره فن آوری‌های قابل توجه‌ای را مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌دهد. بهره گیری از سیستم‌های رادار اولیه و رادار ثانویه آگاهی و شناخت بهتر از موقعیت و محدوده فضای تحت نظارت هر کنترلر را مقدور می‌سازد. نحوه عملکرد سیستم‌های راداری بدین گونه است که امواج الکترومغناطیسی که توسط آنتن رادارها ارسال می‌شود پس از برخورد به پوسته خارجی بدنه ی انواع هواپیماها که اکثر آن ها از جنس فلز می‌باشد منعکس شده و به نسبت بزرگی بدنه هواپیماهای مذبور بر روی صفحه ی نمایشگر رادار به نحوی نشان داده می‌شود که برای کنترلر مراقبت پرواز قابل رویت باشد و همزمان با این فرایند هواپیماهایی که مجهز به سیستم پاسخ گر باشند توسط ردیاب رادار ثانویه ردیابی شده و اطلاعاتی از قبیل کد معرف ، ارتفاع و علایم شناسایی هر هواپیما بر روی صفحه نشان دهنده ی رادار نمایش داده می‌شود. انعکاس شرایط جوی خاص نیز معمولاً بر روی صفحه نشاندهنده رادار قابل رویت می‌باشد. با تلفیق کلیه اطلاعات دریافتی از رادارهای موجود در مناطق مختلف می‌توان همزمان شمایی عمومی از کل فضای پروازی در اختیار داشت. برخی از اطلاعات در یافتی از رادارها قابل پردازش و محاسبه می‌باشند که از تبدیل آن ها می‌توان مواردی چون سرعت هواپیما نسبت به زمین و سمت حرکت مغناطیسی هواپیما را بدست آورد. با بهره گیری از سیستم‌های نمایشگر عملیات پروازی پیشرفته کنترلرها قادر به ایجاد ارتباط و کسب آگاهی از طرح های پروازی الکترونیک خواهند بود. در مجموع لازم به یادآوری است که در مناطق مختلف همواره ابزار متفاوتی در دسترس هر کنترلر می‌باشد که می‌توان برخی از آنها را به ترتیب زیر نام برد. • مدیریت پروازهای ورودی و خروجی (MIOF): برای مرتب و تنظیم کردن طرح ورود و خروج هواپیماها از یک فرودگاه • سیستم هماهنگ کننده (SYSCO): کنترلر را قادر می‌سازد هماهنگی‌های لازم برای انتقال کنترل هواپیما از یک ناحیه به ناحیه دیگر را انجام دهد. • اعلام خطر ورود به مناطق ممنوعه (APW): برای آگاهی کنترلر در صورت ورود هواپیماهای غیرمجاز به مناطق ممنوعه • هشدار خطر تصادف (CA): وسیله ایست برای هشدار به کنترلر در صورت وجود احتمال برخورد در گذرگاه های هوایی • اعلام خطر کاهش ارتفاع امن (MASW): سیستم اعلام خطری است که کنترلر بوسیله آن خلبان را در صورت کاهش ارتفاع بیشتر از حد مجاز آگاه می‌سازد. 4- باند فرودگاه (Runway) باند یکی از اصلی ترین و حساس ترین بخش های هوایی یک فرودگاه به شمار می رود که در رمپ فرودگاه واقع شده و برای تردد هواپیماها در نظر گرفته شده است و شامل یک مسیر مشخص می باشد که با مواد آسفالتی و یا بتونی ساخته شده و برای نشستن و یا برخاستن هواپیماها از آن استفاده می شود. نام گذاری باند فرودگاه ها بر اساس زاویه ای است که باند با شمال مغناطیسی می سازد می سازد لذا باندها را توسط یک عدد دو رقمی در دوسر باند مشخص و نام گذاری می کنند که این عدد بیان گر زاویه ی باند و میزان انحراف آن از شمال مغناطیسی می باشد. به طور مثال باند فرودگاه مهرآباد تهران 11-29 نامیده می شود؛ و این بدان معناست که زاویه ی یک سر باند نسبت به شمال مغناطیسی 290 درجه و سر دیگر باند 110 درجه می باشد و تفاوت آن دو 180 درجه می باشد؛ به عبارت دیگر، از شمال مغناطیس 29 درجه انحراف دارد. بنابراین اگر زاویه ی یک سر باند از 180 درجه کمتر بود برای محاسبه ی زاویه سر دیگر باید 180 درجه به آن اضافه نمود و اگر بیشتر از 180 درجه بود باید 180 درجه از آن کم نمود. این دو عدد که همیشه با یکدیگر 180 درجه اختلاف دارند بیان گر آزیموت باند فرودگاه بوده و می تواند در ناوبری هواپیما به خلبان کمک نماید. به عبارت دیگر هنگامی که هواپیما در آن نقطه قرار گیرد قطب نمای هواپیما آن زاویه را نشان می دهد. باند فرودگاه از قسمت های مختلفی نظیر آستانه، منطقه ی فرود ، شانه خاکی، دو سر باند تشکیل شده است که هر یک مفاهیم خاص خود را دارد؛ اما یکی از قسمت بسیار مهم باند فرودگاه مسیر خزش و یا محل اتصال می باشد. این محل که شامل مسیرهای فرعی باند می باشد و به منظور تردد هواپیماها و حرکت از رمپ به باند اصلی یا از باند اصلی به رمپ و نیز از باندی به باندی دیگر تعبیه شده است را می گویند که با خطوط زرد رنگ و دو حرف و عدد نام گذاری می شوند. باند اصلی فرودگاه ها دارای قسمت دیگری است که محل خزش یا محل اتصال گفته می شود و مسیر مشخصی است که برای حرکت هواپیماها در روی زمین فرودگاه ها در نظر گرفته شده است؛ به عبارت دیگر مسیر یا راهی است که باند فرودگاه را به محوطه ی پارکینگ هواپیما و بالعکس مربوط می سازد. 3- واحد مارشالینگ (Marshaling) به طور حتم در تصاویر هوانوردی و یا هنگام سوار شدن به هواپیما در محوطه ی رمپ فرودگاه ها، اشخاصی از پرسنل واحد عملیات زمینی را مشاهده کرده اید که با ظاهر و ابزاری خاص اقدام به نمایش حرکات و علامت هایی می کنند که شاید برای شما عجیب و یا خنده آور باشد. اما این اشخاص چه کسانی هستند و چه وظیفه ای را برعهده دارند؟ این افراد مارشالر نام دارند؛ مارشالرها افرادی هستند که عمل مارشالینگ یا هدایت هواپیما برروی زمین را بر عهده دارند. واحد مارشالینگ در رمپ فرودگاه ها مستقر بوده و افرادی که تحت عنوان مارشالر در این واحد فعالیت می کنند در دو وضعیت مختلف اقدام به هدایت هواپیما برروی زمین می پردازد که در ادامه با آن بیشتر آشنا خواهیم شد. یکی وظیفه هدایت خلبان هواپیما برای استارت موتور و در آخر حرکت به سوی باند و دیگری هدایت خلبان پس از فرود ازابتدای تاکسی وی به پارکینگ پوزیشن یا استند مورد نظر و توقف کامل و خاموش کردن موتور را دارد. به عبارت دیگر هدایت هواپیما برروی زمین شامل یک سری علایم و نشان هایی بین فرد مارشالر بر روی زمین فرودگاه و خلبان هواپیما و یا هلیکوپتر می باشد. مارشالینگ یک ارتباط بصری تک به تک و بخشی از امور هندلینگ هواپیما برروی زمین می باشد. همچنین می تواند به طور متناوب و یا اضافی به صورت ارتباط و مکالمات رادیویی بین هواپیما و برج مراقبت فرودگاه نیز باشد. ابزاری که به صورت معمول یک فرد مارشالر با خود به همراه دارد شامل جلیقه ی ایمنی شبرنگ، کلاهی مجهز به گوش گیر آکوستیک و دستکش یا چوب دستی با چراغ های مخصوص شب می باشد. در فرودگاه ها علایم و نشان ها و حرکاتی که مارشالر انجام می دهد خلبان را در امر میزان گردش، کاهش سرعت، توقف و در نهایت خاموش کردن موتور ها و به صورت کلی هدایت به سمت محل پارکینگ و یا باند یاری می کند. مارشالر ها جهت و سمت دقیق و درست حرکت هواپیما را از لحظه ی فرود تا زمان پارک در پوزیشن مورد نظر، به وسیله راندن خودرویی به نام دنبال من بیا (Follow Me) به خلبان نشان می دهند، بدین نحو که دقایقی قبل از فرود هواپیما، مارشالر به دستور واحد عملیات زمینی، با خودروی خود که عموماً به رنگ زرد یا زرد و مشکی شطرنجی می باشد، به ابتدای منتهی به باند اصلی رفته و منتظر فرود هواپیما می ماند، سپس پس از فرود هواپیما، خلبان از سوی برج دستور دنبال کردن مارشالر و خودرو را می گیرد و تا پارکینگ پوزیشن و استند به همراه او می رود، سپس مارشالر از خودرو پیاده شده و با علایم و نشان هایی خلبان را تا متراژ آخر و دقیق هدایت می کند. این امر بسیار دقیق و مهم می باشد زیرا در صورت توقف نادرست هواپیما و یا حرکت نادرست آن در مسیر هایی به جز مسیر مشخص شده امکان برخورد بال یا بدنه هواپیما با سایر هواپیما ها و یا ساختمان ترمینال و یا سایر تجهیزات و خودرو های عملیات زمینی می باشد که می تواند منجر به خسارات و فاجعه هایی وحشتناک باشد. در فرودگاه های شلوغ و یا مجهز به سیستم های بهتر و پیشرفته تر مارشالرها با سیستم نوینی به نام سیستم هدایت اتصال بصری که خود دارای انواع متفاوتی می باشد جایگزین گردیده اند. در مکان ها یا زمان هایی که با محدودیت فضا و یا زمان مواجه هستیم مانند فرودگاه های کوچک و یا ناوهای هواپیما بر مارشالر با نهایت دقت و سنجیدن تمامی جوانب امر خود اقدام به دادن اجازه جهت فرود و یا برخاست هواپیما می نماید زیرا در زمان های کوتاه بین فرود و برخاست چندین هواپیما ارتباطات رادیویی با مشکل مواجه می باشد.

واحد کیترینگ فرودگاه

اگر چه سرعت، یکی از شاخص های حمل و نقل هوایی را تشکیل می دهد و هواپیماها فواصل پی در پی را در کمترین زمان ممکن طی می کنند، و این زمان در آینده ای نه چندان دور، با ورود هواپیماهای نسل جدید کمتر و کمتر خواهد شد، اما اصل رفاه و آسایش مسافران، و ایمنی و امنیت پروازها نیز از شاخص های بنیادی این صنعت محسوب می شود. به منظور تأمین و ارایه خدمات رفاهی به مسافران و کارد پروازی در سازمان ها و یا زیر مجموعه های شرکت های معتبر و بزرگ هواپیمایی دنیا بخش هایی وظیفه تأمین سرویس های پذیرایی و وسایل آسایش مسافران را عهده دار هستند و تلاش و مساعی آن ها معطوف به ارایه نیازهای شخصی کادر پرواز و مسافران در طول پرواز می گردد که از آن تحت عنوان کیترینگ یاد می شود؛ کیترینگ به معنای تولید غذا در یک محل و سرو آن در محل دیگر می باشد. اصول برنامه ریزی منو و سرویس های کیترینگ 1- سرویس های غذایی از یک فنجان چای تا انواع غذاها و شیرینی های ایرانی و خارجی می باشد، که به تناسب زمان و سایر عوامل تأثیر گذار به مسافرین پروازها ارایه می شود. این سرویس ها تحت عنوان پیش غذا، غذای گرم، غذای سرد، صبحانه ی گرم، صبحانه ی سرد، ساندویچ، اسنک، تنقلات، دسر، سالاد، سرویس نوشیدنی و بسیاری دیگر می شود، که هر کدام از نظر بسته بندی و محتویات با هم متفاوت و دارای کدهای مخصوص به خود می باشند و در انواع مختلف تهیه می شوند. 1- سرویس های غیرغذایی این سرویس ها بیشتر تکمیل کننده ی سرویس های غذایی می باشند، و عبارتند از برخی اقلام خواروبار، اقلام بهداشتی، اقلام متفرقه، ظروف مورد نیاز پروازها، سرگرمی های مورد نیاز پرواز، نشریات و بسیاری دیگر که هر کدام از اهمیت خاصی برخوردارند. واحد کنترل کیترینگ کلیه فعالیت هایی که بر مطابقت فعالیت ها با برنامه ریزی ها، منوهای غذایی، استانداردها و روش ها و نیز قراردادهای منعقده تأکید دارد، کنترل های کیفی یا بهداشتی با اعمال نظارت بازرسی و با بهره گیری از شیوه های کنترل علمی به کار تولید اطلاعات و تنظیم جریا اطلاعاتی به فعالیت مبادرت داشته و تمامی سعی خود را به کسب بازخوردهای لازم الاجرا برای جلوگیری از انحراف معیار و تصحیح استانداردها، برنامه ریزی ها، الگوها و روش ها مبذول خواهد داشت. وظایف واحد کنترل کیترینگ وظایف واحد کنترل کیترینگ در دو نوع کمی و کیفی می باشد که در ادامه با آن آشنا خواهید شد. 1. وظایف کمی (مصرف و هزینه یابی) • تعیین قیمت تمام شده و فروش کلیه سرویس های غذایی و تولیدات کیترینگ • مقایسه تولید و مصرف مواد و ظروف به منظور دستیابی به میزان ضایعات مواد اولیه در مراحل مختلف تولید • تهیه و برآورد هزینه ضایعات ناشی از تأخیر پروازها • تهیه و تنظیم اسناد فروش سرویس ها برای پروازهای سایر خطوط • کنترل میزان اقلام مصرفی در کیترینگ و سرویس های غذایی کارکنان با میزان خروجی از انبار 2. وظایف کیفی (کنترل بهداشت و تولید) • نظارت بر حفظ و اجرای صحیح استانداردها و دستورالعمل های از پیش تعیین شده مربوط به فرایند تولید • نظارت بر اجرای ضوابط و دستور العمل های بهداشت، تولید و ایمنی محیط کار • اجرای برنامه ها و طرح های بهداشت فردی و شغلی • تعیین نقاط حساس و مهم کنترل در فرایند تولید • اداره امور آزمایشگاه میکروبیولوژی مواد غذایی و امور بهداشتی • تصویربرداری و گرزارش دهی از وضعیات کل تولید با استفاده از روش های آماری • اعمال بازرسی و نظارت و کنترل فرایند تولید و ارایه خدمات پروازها • کنترل کیفیت مواد اولیه دریافتی و کنترل روش های دریافت و انبارداری • نظارت بر واحدهای تولیدی تأمین کننده و سرویس دهنده به کیترینگ • تدوین فایل معاینات بهداشتی و درمانی کارکنان • انجام کلیه هماهنگی ها و فعالیت های مربوط به اخذ گواهینامه های بین المللی • نظارت بر تولیدات و بهداشت کترینگ های فعال • دریافت نمونه تولیدات کترینگ های فعال جهت بررسی میکروبیولوژیکی اصول برنامه ریزی منو در کیترینگ در برنامه ریزی منو سرویس های کیترینگ با توجه به خصوصیات خاصی که تهیه و ارایه ی آن ها دارا می باشد و نظر به امکانات و محدودیت های موجودتفاوت هایی با تهیه سرویس های متشابه در سایر مراکز که دست اندرکار غذا هستند وجود دارند؛ در نتیجه در برنامه ریزی منو سرویس های کیترینگ علاوه بر ویژگی ها و محدودیت های قسمت در تهیه مواد اولیه مناسب، آماده سازی، تولید و بسته بندی سرویس ها عواملی نیز از قبیل گنجایش هواپیما، درجه حرارت، برودت، امکانات آماده سازی داخل پرواز، نحوه ی پذیرایی، جمع آوری ظروف از مواردی است که باید مد نظر قرار گیرد. در کیترینگ همکاران بخش منو نویسی زیر مجموعه واحد برنامه ریزی تولید و نیازمندی های کیترینگ فعالیت های مربوطه را عهده دار می باشند. این گروه از دانش تخصصی کافی در خصوص استانداردهای مواد غذایی و مورد نیاز مسافرین را دارا می باشند و براساس برنامه پروازی تنظیم شده که حاوی زمان و طول مدت پرواز می باشد همکاران این واحد با اطلاع از نیاز مسافرین و امکانات موجود در کیترینگ و هواپیما اقدام به برنامه ریزی منو می کنند. در برنامه ریزی سرویس های کیترینگ باید به نکات زیر توجه نمود: • استانداردهای تهیه و تولید مواد غذایی • عوامل مربوط به فسادپذیری سرویس های غذایی • تناسب سرویس و زمان پذیرایی و محدودیت های موجود در هواپیما • امکانات تهیه، تولید و نگهداری سرویس های غذایی در حجم انبوه • توجه به ذایقه، فرهنگ غذایی و ملیت مصرف کننده • به کارگیری تزیینات مناسب و سالم برای سرویس غذایی • بسته بندی صحیح، ایمن و مناسب پرواز • تناسب سرویس ها با ظر.وف و وسایل سرو غذا • تنوع سرویس با درنظر گرفتن فصول • تطبیق با امکانات بازار و اقتصاد صنایع غذایی عوامل مؤثر در کیفیت غذا و سرویس های غذایی • نوع مواد • منابع خرید • استفاده از ظروف و وسایل مناسب • زمان شروع تولید • پخت صحیح و مطابق با اصول بهداشت • رعایت مسایل بهداشتی • نگهداری در دمای مطلوب • بسته بندی مواد • انتقال به پرواز برنامه ریزی و تعیین سرویس های غذایی برنامه غذایی، عبارتست از برنامه ریزی و تعیین سرویس های غذایی و وسایل مورد نیاز جهت ارایه این سرویس ها که برای سرنشینان یک هواپیما از کادر پرواز و مسافرین بر مبنای ساعت پرواز، مدت زمان پراز، تنوع هواپیما، تعداد مسافر، مسیر پرواز و بسیاری دیگر در نظر گرفته می شود. دو نکته ی اساسی در سرویس غذایی مطرح است: 1. طرز چیدن سینی 2. قوانین مربوط به ارایه ی سرویس انواع سرویس های غذایی داخل پرواز سرویس های غذایی به دو گونه طراحی و ارایه می شوند که در ادامه با آن آشنا خواهید شد. 1. سرویس های از قبل چیده شده (Preset Service) این سرویس ها شامل یک سینی است که به طور منظم با ظروف و اقلام غذایی تعیین شده در کیترینگ چیده شده و به پرواز ارایه می گردد. در این سرویس طراحی و نوع غذا بر اساس ثابت های مشخص انجام می شود و مسافر فقط در مورد نوع غذای اصلی که به طور معمول دو نوع می باشد حق انتخاب دارد و بقیه اقلام غذایی مانند سبزیجات غذای اصلی، اردور و غیره ثابت می باشد. این سرویس برای مسافرین درجه اکونومی و بیزنس کلاس مورد استفاده قرار می گیرد. 2. سرویس های کارت سرویس (cart Service) به سرویس هایی اطلاق می شود که سرویس با تنوع بیشتر و کامل تر روی میز چرحخ دار قرار گرفته و برای مسافر قابل مشاهده می باشد. این سرویس برای قسمت درجه یک طراحی و ارایه می شود. • ارایه صحیح و مطابق با استاندارد های تعیین شده غذاهای مخصوص داخل پرواز غذاهای مخصوص همان گونه که از اسم آن پیداست بر مبنای گرایش های خاصی برای برخی از مسافران که نیاز به غذای خاصی دارند تهیه و تولید می شوند؛ به همین دلیل در پروازهای بین المللی در صورت تقاضای مسافر وعده های غذایی خاصی ارایه می شود. این غذاها بر اساس رژیم های غذایی تجویزی پزشکان یاتا، عقاید مذهبی و یا گرایش های گیاه خواری، دریایی و غیره انجام می شود. برای سفارش غذاهای مخصصوی مسافران باید 48 ساعت قبل از پرواز می بایست با بخش رزرواسیون پرواز شرکت هواپیمایی تماس گرفته و تقاضای خود را مطرح کنند و یا این که هنگام صدور بلیت درخواست خود را به مسوول فروش اطلاع داده تا درخواست آن ها در سیستم ثبت شود. انواع غذاهای مخصوص پزشکی و رژیمی به شرح زیر می باشد: • غذای دیابتیک (Diabetic Meal) این غذا برای افرادی که به بیماری مرض قند شیرین مبتلا هستند ارایه می شود و با کد DBML شناخته می شود. • غذای کم کلسترول (Low Fat Meal) این غذا جهت مسافرانی است که از امراض قلبی رنج می برند و با کد LFML شناخته می شود. • غذای کم نمک (Low Salt Meal) این غذا برای افرادی است که فشار خون بالا دارند و با کد LSML شناخته می شود. • غذای کم انرژی (Low Calories Meal) این غذا برای افرادی است که از چاقی رنج می برند و یا برنامه ی کاهش وزن دارند و با کد LCML شناخته می شود. • غذای دارای بافت فیبر (High Fiber Meal) این غذا برای مسافرانی است که از ناراحتی های معده رنج می برند و با کد تخصصی HFML شناخته می شود. انواع غذاهای مخصوص گیاه خواران • غذای گیاه خواران آسیایی (Asian Vegetarian) در این غذای رژیمی گوشت استفاده نمی شود اما فرآورده های لبنی موجود می باشد و با کد تخصصی AVML شناخته می شود. • غذای گیاه خواران خام (Raw Vegetarian Meal) در این غذای رژیمی نوع گوشت و فرآورده های لبنی و گوشتی استفاده نمی شود و با کد تخصصی RVML شناخته می شود. • غذای گیاه خواران (vegetarian Meal) غذای این گروه شبیه گیاه خواران مطلق می باشد با این تفاوت که تخم مرغ و فرآورده های لبنی را در بر می گیرد و با کد تخصصی VGML شناخته می شود. انواع غذاهای مخصوص مذاهب • غذای مسلمانان (Moslem Meal) در این غذا گوشت به طریق ذبح اسلامی و حلال تهیه شده و طوری تمیز و شستشو می شود که هیچ خونی در آن باقی نماند.؛ این غذا با کد تخصصی MOML شناخته می شود. • غذای هندو (Hindu Meal) غذای فوق مطابق آیین هندو تهیه می شود و فاقد گوشت گاو می باشد؛ این غذا با کد تخصصی HNML شناخته می شود. سایر غذاهای مخصوص • غذای نوزاد (Baby Meal) این غذا برای نوزادان بین ده هفته تا دو سال تهیه می شود و شامل سایر نیازهای نوزاد در پرواز مانند پیش بند، شیشه شیر، قاشق و دیگر اقلام مورد نیاز می باشد و این غذا با کد تخصصی BBML شناخته می شود. • غذای کودک (Child Meal) شامل غذاهایی است که برای کودکان دو سال تا دوازده سال در نظر گرفته می شود و سبک و راحت می باشد. این غذا با کد تخصصی CHML شناخته می شود. • غذای دریایی (Sea Food Meal) این نوع رژیم غذایی انواع غذاهای دریایی را در بر می گیرد و شامل ماهی، صدف، میگو و بسیاری دیگر می باشد و شامل فرآوردهاهای گوشتی نمی شود. این غذا با کد تخصصی SFML شناخته می شود. طبقه بندی پروازهای بین المللی از دیدگاه کیترینگ 1- پروازهای کوتاه مدت (Short Range Flight) به کلیه پروازهایی اطلاق می شود که مدت زمان پرواز به مقصد نهایی تا چهار ساعت می باشد؛ پروازهای کوتاه مدت شامل جدول زیر می شود. از دیدگاه گیترینگ شرکت هواپیمایی ایران ایر، کلیه پروازهای بین المللی این شرکت از مبداء تهران به مقاصد پروازی استانبول، باکو، بحرین، بیروت، بمبئی، جده، دمشق، کابل، کراچی، کویت و مسکو جزء پروازهای کوتاه مدت محسوب می شوند. 2- پروازهای میان برد (Middle Range Flight) به کلیه پروازهایی اطلاق می شود که مدت رمان پرواز تا مقصد نهایی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بدون توقف چهار ساعت تا شش ساعت و نیم می باشد و شامل مسیرهای زیر می باشد. از دیدگاه گیترینگ شرکت هواپیمایی ایران ایر، کلیه پروازهای بین المللی این شرکت از مبداء تهران به مقاصد پروازی در اتحادیه اروپا من جمله آمستردام، سوئد، کوپنهاگ، گوتنبرگ، ژنو، میلان، کلن، هامبورگ، فرانکفورت، وین، لندن، پاریس و رم را جزء پروازهای میان مدت محسوب می شوند . 3- پروازهای بلندمدت (Long Range Flight) به کلیه پروازهایی اطلاق می شود که مدت زمان آن تا رسیدن به مقصد نهایی اعم از مستقیم و غیر مستقیم بدون توقف از شش ساعت و نیم تا یازده ساعت می باشد. از دیدگاهع کیترینگ شرکت هواپیمایی ایران ایر، پروازهای بلند مدت این شرکت شامل مقاصد پروازی پکن، توکیو و کوالالامپور می شود. 4- پروازهای فوق بلندمدت (Super Long Range Flight) به پروازهایی اطلاق می شود که مدت زمان آن تا رسیدن به مقصد نهایی اعم از مستیقیم یا غیر مستقیم بدون توقف بیش از یازده ساعت می باشد و شامل پرواز تهران، دمشق به کاراکاس زیر می شود.